Kunst - Into The Great Wide Open 2020: De Kritieke Massa

Over particles, nullen en enen & de eenling en het groepsmens

Hoeveel is nodig om verandering teweeg te brengen? Hoeveel unieke eigenschappen heeft een mens nodig om zichzelf te zijn? Een nieuwe tijdgeest lijkt zich aan te dienen: zowel enkelingen als collectieven staan op om zich in te zetten voor de goede zaak: boeren die de boer op gaan om hun land te verdedigen, de zakenman de barricaden op tegen het CO2-beleid inzake woningbouw en Greta die klimaat-spijbelende tieners wereldwijd weet te mobiliseren.

Het lijkt het begin van de nieuwe tijd waarbij het individu, de eenling plaats maakt voor de groep, het collectief. Of toch niet?

Voor het kunstprogramma leverden Charl Landvreugd, Erik van Lieshout, Jonas Staal, Matteo Marangoni & Dieter Vandoren, Moniker, Raquel van Haver, Rob Sweere, Simon Wald-Lasowski en Sophia Bulgakova op eigen wijze hun reflectie op dit thema. De bijdragen zijn terug te vinden in Het Tijdschrift, De Doos en online. 

Ook het filmprogramma beweegt zich rondom dit thema. In alle films uit het programma van dit jaar zien we hoe de hoofdpersoon een vaak eenzaam gevecht aangaat met de grote buitenwereld om hen heen. Het filmprogramma-aan-huis bestaat uit de films BABA, Beer, JovannaForFuture, Judy Versus Capitalism en NOBU.

De term de kritieke massa- ook wel kritische massa genoemd- is oorspronkelijk afkomstig uit de natuurkunde, waar het verwijst naar de minimale hoeveelheid materiaal dat nodig is om een kettingreactie in stand te houden. In de volksmond, maar ook in de gedrags- en sociale theorie, wordt het echter ingezet als metafoor: wanneer er genoeg mensen zich achter een idee of beweging scharen, kan er een kentering of (sociale)verandering tot stand komen.

Maar, de kritieke massa gaat niet alleen over de massa die nodig is om het kantelpunt te veroorzaken, maar gaat tegelijkertijd ook over de enkeling, de uitbijter, die als eerste een andere kant opgaat om daarmee wellicht het begint maakt van nieuwe beweging, een nieuwe kritische massa.

Het kunstprogramma van 2020 wil met dit thema aandacht besteden aan deze theorie van de eenheid en de veelheid. Wat of wie maakt hoe het verschil? Wanneer is iets ‘just enough’? Of is de massa juist een reden om de andere kant op te gaan, en toch een individuele weg in te slaan? Is de massa juist een beangstigend concept dat ons berooft van eigen vrije keuze om te zijn wie je wil zijn?

Binnen dit spectrum willen wij de kantelpunten onderzoeken, zowel in menselijk gedrag, in materie, in de natuur, als in digitale deeltjes. Met een brede groep kunstenaars wordt niet alleen de kritieke massa bevraagd, maar wordt ook de kritiek op de massa gezocht, en gekeken naar dat wat de alternatieven te bieden hebben. Hiervoor zoeken we de ongebaande paden op het eiland, daar waar je niet vaak komt. Het bezoek zal soms de fiets op moeten en tijdschema’s in de gaten houden. Maar hey, voor niets gaat de zon op.

Beluister ook een het tweede seizoen van podcast Vloed. Daarin onderzoekt muziekjournalist Leendert van der Valk in vijf afleveringen het idee van de kritieke massa. Wanneer krijgt een idee genoeg gewicht om een kentering te veroorzaken? Hoe ontstaan bewegingen vanuit eenlingen? En welke rol speelt muziek daarbij? “Elke revolutie en elke verandering heeft een soundtrack”, vertelt Van der Valk erover. “Muzikanten bezingen die verandering niet alleen, ze bepalen mede de richting ervan.”

Het kunstprogramma wordt mede mogelijk gemaakt met steun van het Mondriaan Fonds en Stimuleringsfonds Creatieve Industrie.

Tijdens Into The Great Wide Open 2019 werd de toekomst onderzocht. Kunstenaars werd gevraagd om het thema Possible Futures uit te werken, op zoek naar nieuwe verhalen en ideeën voor een andere aanpak van onze toekomst. Vind hier de terugblik op het kunstprogramma van vorig jaar.